Zagadnienie prawdy jest jednym z podstawowych problemów filozoficznych, poruszanych przez A. N. Whiteheada w Adventures of Ideas. Zanim w niniejszym artykule skoncentrujemy się na problemie prawdy w tym dziele, omówimy kilka podstawowych terminów filozofii Whiteheada niezbędnych do zrozumienia jego koncepcji prawdy. Podstawowym pojęciem w whiteheadowskiej wizji świata jest aktualne zdarzenia. Aktualne zdarzenia autor Przygód idei nazywa także aktualnymi bytami. Aktualne zdarzenie stanowi najmniejsze jednostki rzeczywistości. Ich statut jest zbliżony do zdarzeń czasowoprzestrzennych. Zdarzenia tworzą ciągi. Powiązane ze (...) sobą ciągi zdarzeń mogą tworzyć zjawiska w sensie fizycznym. Aktualne zdarzenia są jakby elementami struktury rzeczywistości, której konstytutywna cech jest proces stawania się. Proces ten jest twórczym rozwojem dziki zasadzie kreatywności, która umożliwia pojawienie się w rzeczywistości nowych zdarzeń, albo ciągów aktualnych zdarzeń. Proces kreatywnego rozwoju rzeczywistości, według Whiteheada, nie powinien być utożsamiany z wariabilizmem Heraklita. Albowiem jego racjonalność jest zapewniona przez tzw. obiekty ponadczasowe, które gwarantują racjonalność procesu powstającej struktury otaczającego nas świata. Obiekty ponadczasowe determinują zakres możliwości ewolucji ciągów zdarzeń i są one potencjalnościami odpowiedzialnymi za determinowanie kierunków rozwoju rzeczywistości. Według Whiteheada zdarzenia i zjawiska zmiennego świata partycypują w obiektach ponadczasowych. Powiazania zachodzące pomiędzy aktualnymi zdarzeniami, obiektami ponadczasowymi i podmiotem poznającym są określone za pomocą pojecia odczucia i ujęcia. Ujęcie polega na powiazaniu konkretnego, aktualnego zdarzenia ze zdarzeniami, które wystąpiły w przeszłości. Ukazuje ono także powiazanie danego zdarzenia z wariantami ewolucji rzeczywistości w przyszłości, która jest określana przez obiekty ponadczasowe. Innymi słowy ujęcia są jakby wektorami ukazującymi kierunki procesu kształtowania się struktury rzeczywistości. Pojęcie odczucia odzwierciedla możliwość włączenia nowych danych do struktury bytu aktualnego lub podmiotu. (shrink)

Tytuł tego artykułu jest podwójną parafrazą. Jest parafrazą tytułu głośnej monografii Alfreda Tarskiego Pojęcie prawdy w językach nauk dedukcyjnych, a jednocześnie jest też parafrazą tytułu artykułu Adama Groblera Pojęcie prawdy w językach nauk empirycznych. Sygnalizuje też pewien istotny związek rzeczowy z przedsięwzięciami obydwu panów. Podobnie jak Tarski w odniesieniu do nauk formalnych i Grobler w odniesieniu do nauk empirycznych, próbuję zbadać, czy klasyczna koncepcja prawdy może być efektywnie stosowalna również w naukach humanistycznych. Po rekonstrukcji i (...) krytycznej analizie propozycji Tarskiego stwierdzam, że o ile w naukach logiczno-matematycznych pojęcie prawdy jako prawdziwości w modelu zdaje się wystarczać, to w naukach empirycznych i humanistyce trudno jest uznać za zadowalające, ponieważ „nie sprowadza nas z drzewa języka”. Poszukiwanie trafnego modelu rzeczywistości za pomocą reguł inferencji i reguł empirycznej weryfikacji wiedzy także wydaje się mało skuteczne. W humanistyce bowiem dla konfrontacji modelu z rzeczywistością niezbędne wydaje się jeszcze uwzględnienie pewnych reguł rozumienia. Inaczej świat artefaktów i wartości będzie pozostawał dla nas całkowicie zakryty/niedostępny. A przeto i nasza konfrontacja z nim za pośrednictwem rozmaitych modeli - jeśli istotnie ma nas skutecznie chronić przed „ślepą” wędrówką po konstelacjach światów możliwych lub widmem bezdusznej naturalizacji - musi być oparta na takich regułach rozumienia i regułach sensu, które umożliwią nam źródłowe odsłonięcie specyficznych dla poszczególnych dziedzin przedmiotowych jakości oraz nadbudowanych nad nimi jednostek sensu i wartości. (shrink)

W artykule poddano badaniu pojęcie przesądu w teoriach Kanta i Husserla. Według Kanta, przesądy należy odróżnić od sądów tymczasowych, które można nazwać antycypacjami lub maksymami wszelkiego badania. Wydajemy sąd tymczasowy o jakiejś rzeczy, zanim poznamy ją za pomocą sądu określającego. Z kolei przesądy są sądami tymczasowymi błędnie uznanymi za sądy określające, to znaczy sądami, które przyjmujemy jako zasady bez badania warunków ich prawdziwości. Kanta pojęcie przesądu ma zatem konotacje negatywne a celem filozofii krytycznej jest przezwyciężeniewszelkich przesądów. W (...) przeciwieństwie do Kanta, Husserl rozróżnia przesądy pozytywne i negatywne: pozytywny przesąd jest rozumiany jako przed-sąd w formie presumpcyjnej przedwiedzy i odpowiada Kantowskiemu pojęciu antycypacji, która jest właściwa sądowi tymczasowemu, podczas gdy obiektywistyczna naiwność okazuje się przesądem negatywnym.Celem fenomenologii jest zawieszenie wszystkich przesądów i to zawieszenie umożliwia badanie ich źródeł. W artykule autor wykazuje, że Husserlowska koncepcja przesądu jako przed-sądu jest analogiczna do Gadamerowskiej rehabilitacji przesądów jako przed-rozumienia. Dlatego też można wskazać podobieństwa między Kanta pojęciem sądu tymczasowego, Husserla ideą przedwiedzy i G adamera koncepcją przed-rozumienia. (shrink)

Celem artykułu jest analiza pojęcia „troski” na gruncie filozofii Sokratesa i Platona. Niniejszy tekst stanowi przyczynek do pojawiających się w dialogach Platona dwóch określeń troski: epimeleia heautou oraz melete thanatou. W celu opisania pojęć i ukazania relacji między nimi w pracy badawczej wykorzystano teksty autorstwa Platona, teksty domniemanego autorstwa Platona oraz współczesne opracowania myśli Sokratesa i Platona.

The article is an attempt not only to refer again, but also interpret some pivotal elements of the concept of sublimity presented in Kant’s Critique of Judgment. Kant presented a source interpretation of the category referring to sublime phenomena of nature or simple works of art, but such delineating of the field of interest was caused by the epistemological aims of the third Critique. In this presentation I would like to widen Kant’s interpretation of the conception and add some references (...) of the sense of freedom to the content of psychological character. This problems are a subject of intensive research among Torun aestheticians. (shrink)

Husserlowska krytyka relatywizmu dokonuje się w jego polemice z psychologizmem w logice i matematyce. Husserl pokazał, ze psychologizm jest odmianą relatywizmu. Wszystkie argumenty przeciwko relatywizmowi muszą zatem w równym stopniu dotyczyć psychologizmu. Jeśli więc obalony zostaje relatywizm, to równiez i psychologizm nie moze się oprzec refutacji, sądzi Husserl. Oczywiście nie jest to jedyna droga, na której Husserl stara się rozprawić z psychologizmem, ale ponieważ bezpośrednio nawiązuje do zagadnienia absolutyzmu i relatywizmu, chcielibyśmy zaprezentować tę własnie drogę walki z psychologizmem.

"Introspection" in its broad sense (Shoemaker, Armstrong) is each non-inferential access a person has to his/her own current mental states and events. It includes both introspection as a conscious act and introspection as pre-introspective awareness. "Introspection" in its narrow sense (Ryle, Dretske, Dennett) excludes pre-intro-spective awareness as not self-sufficient kind of access and part of some other conscious act. Introspection as a self-sufficient conscious act can be explained as second-order thought or reduced to third person knowledge but pre-introspective awareness can (...) not (it is left as a mystery). Author claims that either pre-introspective awareness deserves the name "experience" and in source of special first-person knowledge (even if it is part of other sources of knowing and can be brought to consciousness only by proper introspection), either introspection as an act is a kind of experience and source of knowledge (sense experience is also some very fast interpretation of stimuli). Both pre-introspective awareness and proper introspection are kinds of experience if experience equals direct acquaintance, without any inference and stages. "Perception" can be left for sense perception of external objects. The result of introspection are not incorrigible but persons have "privileged access" to their own thoughts. (shrink)

Der Aufsatz sich mit dem Problem der objektiven Gültigkeit der metaphysischen Erkenntnis in der Wolffschen "Ontologie". Besonders bin ich interessiert an der Problemstellung und Problemlösung, d.h. nicht nur am Begriff der transzendentalen Wahrheit, aber auch am Verhältnis zwischen ihm und dem Begriff der logischen Wahrheit und der Ordnung. Die Begriffe der transzendentalen Wahrheit und der Ordnung gehören zu wichtigsten Begriffen der Wolffschen Philosophie des Seins, die als die Grundlage allen anderen (philosophischen) Wissenschaften gedacht wird. Deshalb kann man sagen, dass der (...) Begriff der transzendentalen Wahrheit ist der echten Grundbegriff der ganzen Philosophie. In dem Aufsatz versuche ich zu zeigen, worin besteht die Wichtigkeit dieses Begriffes und mit ihm verbundenen Konzeption des Seins und der Erkenntnis. Der Aufsatz besteht aus drei Teilen: in der ersten beschäftige ich mich mit dem logischen Begriff der Wahrheit (nominale und reale Definition der Wahrheit), in der zweiten – mit dem Begriff der Ordnung (ordo), in der letzten – mit dem Begriff der transzendentalen Wahrheit. (shrink)

The paper argues that dozens conceptions of consciousness encountered in cognitive neuroscience, the philosophy of mind, and other related fields (e.g. phenomenal, access consciousness; sensorimotor, perceptual, self-consciousness; normal, altered and impaired consciousness, visual, tactile, social, body, animal, machine consciousness) can all be understood as constituted with reference to four fundamental criteria i.e. epistemic (dealing with kinds of consciousness), semantic (concerned with orders of consciousness), physiological (reflecting states of consciousness) and pragmatic (types of consciousness).

paper discusses the concepts of truth and appearance and the function they perform in the philosophy of Theodor Wisengrund Adorno.

W artykule analizuję pojęcie podmiotu w dialektyce w hermeneutyce F. Schleiermachera. Wychodzę od tezy: Schleiermacher poddaje krytyce refleksyjny model podmiotowości, który w tradycji filozofii niemieckiej najpełniej został wyartykułowany w pojęciu samougruntowującego się podmiotu. W "Dialektyce" stawia Schleiermacher oryginalną, na tle tradycji idealizmu niemieckiego, tezę o dialogicznej naturze procesu myślenia. Rozmowa nie jest - w myśl tego ujęcia - żadnym dodatkowym środkiem wymiany myśli, lecz oznacza konieczną drogę do poznania i do wiedzy. Dialektyka nie jest dlań, jak dla Hegla, (...) samoświadomością myślenia poruszającego się w zapośredniczeniu, lecz jest strukturą wspólnoty indiwiduów wzajem ze sobą rozmawiających. Komunikacja między podmiotami jest historią dialogicznego procesu rozgrywającego się między indiwiduami, na którego początku znajduje się spór, a na końcu zgoda. W ten sposób dokonuje on w Kaniowskiej koncepcji transcendentalnej filozofii zasadniczego zwrotu: do dwuczłonowej relacji podmiot-przedmiot wprowadza trzeci człon-inny podmiot; zamiast pytać o transcendentalny warunek poznania, pyta Schleiermacher o transcendentalny warunek dialogicznego procesu nakierowanego na zdobycie wiedzy. Krytyka refleksyjnego modelu podmiotu ma hermeneutyczne konsekwencje, ponieważ podmiot prawdy swoich poznań musi szukać na polu międzyludzkiej komunikacji. W artykule koncentruję się na pojęciu języka jako uniwersalnym przedmiocie hermeneutyki Schleiermachera. Teza moja jest następująca: język jest dla Schleiermachera systemem nieistniejącym, niezależnie od procesu mówienia. Dzięki hermeneutyce znak językowy staje się naprawdę znakiem językowym. Teza Heiedeggera i niektórych neostrukturalistów o autonomii języka jest fikcją. Każdy akt interpretacji odsyła do podmiotu, który go przeprowadza. Opowiadam się za hermeneutyką, która posługuje się kategorią podmiotu. (shrink)

Przedmiotem artykułu jest Wittgensteina wersja klasycznego dylematu filozoficznego: analityczne--syntetyczne, a priori-a posteriori. Problem powyższy sytuuje się w perspektywie wpływów filozofii Kanta. Filozofia Wittgensteina rozważana jest tutaj jako wariant transcendentalizmu, dokładnie mówiąc, transcendentalizm językowy. Wittgenstein twierdzi, że „co można pokazać, tego nie można powiedzieć”, przedmiotem artykułu są więc nie tylko tautologie, sprzeczności oraz zdania sensowne, ale również aprioryczne prawdy, które „usiłują powiedzieć to, co można tylko pokazać”, tak zwana „logika odwzorowania”.

In meinem Artikel versuche ich die theoretische Verbindung zwischen dem Programm der diltheyschen Kritik der historischen Vernunft und dem Einsatz der hermeneutischen Logik von Georg Misch zu finden. Diese Relation ist eher kompliziert. Da gibt es sowohl Kontinuität als auch einen radikalen Bruch. Georg Misch, von einer Seite, weiter entwickelt Wilhelm Diltheys Programm von Lebensphilosophie als Herstellung des theoretischen Zusammenhanges von Logos und Ethos, von anderer Seite aber findet eine ganz neue Form dafür. Und zwar die Form der Logik des (...) Ausdrucks – hermeneutischen Logik. Damit ist Mischs neue Lebensphilosophie sehr tief verbunden mit dem sprachphilosophischen Bruch in der Philosophie des XX Jahrhunderts. (shrink)

Jeden z najbardziej charakterystycznych dla Wittgensteina sposobów sformułowania – i rozstrzygnięcia – problematyki prawdy polegał na wykorzystaniu ogólnego pojęcia harmonii. Prawdziwość myśli czy zdania okazuje się bowiem tylko jednym z przypadków, w których możemy mówić o dopasowaniu myśli do świata. Bezpośredni związek tematu harmonii myśli i świata z problematyką prawdy jest zaś o tyle jasny, że Wittgenstein – jak zobaczymy – używał niekiedy pojęcia harmonii zamiennie z pojęciem zgodności między myślą i światem, a także pojęciem obrazowości myśli. Wątek (...) harmonii między myślą i światem pojawia się w kilku opublikowanych drukiem pismach Wittgensteina, chociaż w Dociekaniach w dość pokrętny sposób: „Zgodność, harmonia myśli i rzeczywistości polega na tym, że jeżeli powiem mylnie, iż coś jest czerwone, to w każdym razie nie jest to czerwone. Oraz na tym, że gdy chcę objaśnić komuś wyraz »czerwone« w zdaniu: »To nie jest czerwone«, to wskażę coś czerwonego”. Więcej na ten temat znajdziemy w Philosophische Grammatik. W szczególności w uwadze 112 znajdziemy ważną wypowiedź wskazującą na gramatyczny charakter owej harmonii: „Jak wszystko, co metafizyczne, harmonię między myślą a rzeczywistością odnajduje się w gramatyce języka”. Jest to wypowiedź, którą można uznać za główną myśl Wittgensteina w kwestii prawdy. Można ją sformułować również w ten sposób: harmonia miedzy myślą i światem – w tym możliwość prawdziwości – jest dokonaniem gramatyki. Myśl ta zawiera manifest zwrotu, jaki miał miejsce w Wittgensteinowskim ujęciu problemu prawdy po powrocie do filozofii. Naszym zadaniem będzie bliższe przyjrzenie się jej treści, motywom, a także ewolucji, będącej kluczem do stanowiska późnego Wittgensteina w kwestii prawdy. Skupimy się na wczesnych latach trzydziestych, w których autor Dociekań wypracował nowe stanowisko, mozolnie przezwyciężając właściwe dla Traktatu myślenie o prawdzie i sensie w kategoriach strukturalnego obrazowania. (shrink)

Artykuł stanowi próbę autorskiej interpretacji dwóch kluczowych kategorii w filozofii Jaspersa: znak egzystencji i szyfr transcendencji. Pokazane zostało, jaka pomiędzy nimi zachodzi różnica i jakie łączą je relacje. Autorowi szczególnie chodziło o podkreślenie znaczenia Jaspersowskiego terminu „transcendencja”, często niesłusznie pojmowanego jako po prostu zaświaty. „Transcendencja” wywodzi się bowiem od „transcendowania ku” i oznacza takie transcendowanie, które nie zwraca się ani ku przedmiotom świata empirycznego, ani ku ukrytemu charakterowi ludzkiej osoby, którym to charakterem jest egzystencja, a mimo to staje się (...) nieodłączne od ludzkiego działania. (shrink)

Brytyjska estetyka została w XVIII wieku zapoczątkowana pracami A.A.C. Shaftesbury’ego i Josepha Addisona. Shaftesbury jako pierwszy wskazał na specyfikę doświadczenia estetycznego, odmiennego od bezpośredniego doznania zmysłowego, odwołując się do pojęć zmysłu wewnętrznego ( inward sense ) oraz bezinteresowności jako warunku tego doświadczenia. Do wyobraźni czytelników przemawiał pochodzący z Moralistów przykład pasterza podziwiającego piękno oceanu: „Doża, jako pan młody, który w majestatycznym bucentaurze płynie na łonie swej Tetydy – mówi jeden z rozmówców tego dialogu – posiada mniej niż biedny pasterz, który, (...) swobodnie wyciągnięty na zwisającej skale lub szczycie wysokiego cypla, zapomina o swych stadach i podziwia piękno oceanu” [Shaftesbury 1790, 328]. Ocena piękna wiąże się z przyjemnością płynącą z kontemplacji zjawisk, nie odnosi się do realnego istnienia przedmiotów. Pojęcie bezinteresowności w filozofii Shaftesbury’ego rozumiane jest jednak znacznie szerzej. Oznacza ono pewien sposób percypowania zjawisk poddanych kontemplacji i osądowi estetycznemu. Skoro zaś smak estetyczny opiera się na odrębnej władzy zmysłu wewnętrznego, podmiotowego warunku doświadczenia piękna, bezinteresowność odwołuje się także do określonej postawy, gdy obserwator porzuca własne, indywidualne upodobanie (związane z doznawaniem przyjemności, nie zaś piękna), a wydaje sąd, który ma mieć charakter obiektywny. Podając powody zepsucia smaku, Shaftesbury pisze m.in. (shrink)

W pracy rozważa się problem pojęcia prawdy w matematyce. Punktem wyjścia jest definicja prawdziwości Tarskiego. Dyskutuje się tło filozoficzne tej definicji, jej znaczenie dla języka matematyki i dla filozofii, stosunek do różnych definicji prawdy. Rozważa się też związek dowodliwości i prawdziwości w matematyce. Korzystając z wyników logiki matematycznej wykazuje się, że warunki z definicji Tarskiego nie zapewniają jedyności interpretacji predykatu prawdy. Pokazuje się też, że pojęcia semantyczne, takie jak spełnianie i prawdziwość nie są pojęciami finitystycznymi i (...) wymagają użycia pojęcia nieskończoności. (shrink)

"This is a full original version of Makowski's work on Aristotelian dunamis (shortened & revised version has been previously published as "Metaphysics of Practical Philosophy" paper). The author presents the Aristotelian conception of capacity/potentiality (dunamis) – one of the most important in Aristotle’s metaphysics. A closer inspection allows to draw conclusion, that the concept of capacity is an important link between ‘theory’ and ‘practice’ (metaphysics on the one side, and practical – ethical, rhetorical, political – skills, on the other). A (...) picture of the connection between theory and practice is based on the most important parts of Metaphysics (books delta and theta), it relates metaphysical definitions to an essential element of Aristotelian practical philosophy – the concept of virtue (aretê). In the practical works of Aristotle, we can find different definitions of aretê: in Nicomachean Ethics Aristotle defines aretê using the notion of disposition (hexis), but in Rhetoric he formulates a definition based on the concept of capacity. Distinctive analysis of this inconsistency shows the significance of capacity in The Stagirite’s philosophy.". (shrink)

Kategoria prawdy budzi kontrowersje od czasów filozofii starożytnej aż do współczesnej. W związku z dyskusjami na temat korespondencyjnej, klasycznej teorii prawdy powstały teorie nieklasyczne, łączące pojęcie prawdy z oczywistością, skutecznym działaniem, koherencją, powszechną zgodą itp. Ostra polemika próbuje w ogóle wyeliminować kategorię prawdy. Powstaje pytanie: czy taka radykalna krytyka jest słuszna i uzasadniona? Wydaje się, że jest ona przesadna. Celem artykułu jest argumentacja za tezą, że prawda — jako wartość i norma („wzorzec”, element systemu (...) odniesienia itp.) — jest niezbywalna przy epistemicznej ocenie twierdzeń, które mają swoje konsekwencje teoretyczne i praktyczne. Strukturę artykułu wyznaczają następujące punkty: (1) krytyka kategorii prawdy, (2) prawda jako wartość i (3) prawda jako norma w systemie odniesienia. W punkcie wyjścia przyjmuję syntetyczną charakterystykę prawdy sformułowaną przez Michaela P. Lyncha w jego monografii pt. Prawda i życie. Dlaczego prawda jest ważna (2020): (a) Prawda jest obiektywna. (b) Prawda jest wartością, jest dobra. (c) Prawda jest wartościowym celem dociekań. (d) Prawda jest wartościowa ze względu na nią samą. Prawda faktycznie jest wartościowa, umożliwia bowiem stwierdzenie, że ktoś myli się, kłamie, popełnia krzywoprzysięstwo, manipuluje kimś w życiu osobistym czy społecznym. Oprócz tego, bez kategorii prawdy nie można nawet stwierdzić — jak to usiłuje czynić sceptycyzm — że prawdą jest, iż prawda nie jest czymś wartościowym, godnym uwagi itp. Kategoria prawdy — pełniąca funkcję poznawczego celu i normy — pomimo różnych kontrowersji jest wciąż niezbywalna przy ocenie wartości logicznej zdań (i wyrażanych przez nie twierdzeń). Kategoria prawdy jest semantyczna, lecz jej rozpoznawanie — uznawanie zdania przez kogoś za prawdziwe (czyli asercja) — jest kategorią pragmatyczną. Stwierdzana post factum skuteczność działania, podjętego na podstawie jakiegoś zdania, jest mocną racją za tym, aby dane zdanie uznać za prawdziwe. Respekt dla prawdy jest lepszy niż jego brak. (shrink)

Ontyczność służy Heideggerowi przede wszystkim do wskazania istotnej różnicy między jego "ontologią fundamentalną" a dotychczasową metafizyką. Heideggera pytanie o Bycie jest pytaniem o sens i prawdę Bycia. Cała dotychczasowa metafizyka kulminująca w ontyce ignoruje te pytania - interesuje ją byt już dany w złudnej bezpośredniości, byt którego własności można ująć pojęciowo i w ten sposób zawładnąć nim. Jednak nie osiąga się w ten sposób rozumienia Bycia, przeciwnie, zakryty zostaje jego sens. Fundamentalne staje się rozróżnienie między ontyką a ontologią w płaszczyźnie (...) egzystencjalnej analizy Dasein. Ontyczny charakter Dasein zakorzeniony jest w ontologiczno-egzystencjalnej strukturze i poprzez którą odnosi się on do siebie samego i egzystuje dzięki rozumieniu Bycia. Nieredukowalna faktyczność Dasein skrywające i odsłaniająca zarazem prawdę Bycia jest więc jedynym punktem wyjścia do stawiania pytania o Bycie. Od ontyku Dasein do ontologii fundamentalnej przechodzi się po kole, gdzie w każdym punkcie faktyczność spotyka się i mija z rozumieniem prawdy Bycia. (shrink)

Artykuł konfrontuje stanowisko Stanisława Judyckiego na temat prawdy ze zjawiskiem post-prawdy. Stanisław Judycki broni koncepcji prawdy radykalnie obiektywnej, lokalizując nośniki prawdziwości w boskim umyśle. Słabą stroną takiego stanowiska jest między innymi brak wyjaśnienia zjawiska post-prawdy. Autorka twierdzi, że trzeba odróżnić prawdę idealną i prawdę społeczną, ponieważ post-prawda jest generowana na poziomie prawdy społecznej i żywi się brakiem rozróżnienia tych dwu warstw. Zjawisko post-prawdy wyjaśnia się na gruncie konsensualnej teorii prawdy (Bufacchi 2021) jako konstruowanie (...) alternatywnego konsensusu, które odbywa się w atmosferze podważania znaczenia prawdy (i jest czymś innym niż kłamstwo lub ignorancja). Autorka uważa, że lepsze w tym kontekście jest pojęcie społecznego konstruktu niż pojęcie konsensusu. Podziela jednak opinię Bufacchiego, że lekarstwem na post-prawdę jest odrzucenie binarnego podziału na prawdę i post-prawdę (prawdy uznawane przez ludzi są też społecznymi konstruktami) oraz zastępowanie w miarę możliwości słowa „prawda” terminami odnoszącymi się do ludzkich ocen i czynności poznawczych. (shrink)

The purpose of this article is to analyse the relationship – conceptualised by Michel Foucault – between politics and truth. Here truth is understood in ontological terms rather than in linguistic and epistemological terms. By outlining some mutual relations between politics and truth, the author tries to show how politics/power determines truth and how truth affects politics. He is particularly interested in parrhesia, which is a form of truth that has emancipatory or even revolutionary potential, i.e. it introduces a difference (...) into the relations of power functioning at a given moment. (shrink)

Lata 40. XIX wieku to okres wyjątkowo ożywionej debaty nad tożsamością narodu polskiego. Rozprawa Karola Libelta O miłości ojczyzny, wydana w poznańskim czasopiśmie Rok w 1844 r., jest jednym z reprezentatywnych przykładów ideowego fermentu tego czasu. W rozprawie autor formułuje zasadnicze pytanie o kształt i charakter narodu jako wspólnoty wartości. Redefiniuje jednakże kluczowe dla tematu pojęcia takie jak ojczyzna i patriotyzm. Postuluje konieczność precyzyjnego formułowania ról społecznych i zadań, których realizacja ma służyć odzyskaniu przez Polskę niepodległości. Libelt akcentuje kwestię nierozłączności (...) narodu i państwa, stąd w komentowanej rozprawie pytania o podmiotowość narodu są ściśle powiązane z pojęciem bytu politycznego i refleksją nad jego partykularną, ale i uniwersalną misją w dziejach. W stosunkowo rzadko komentowanej i niedoinwestowanej badawczo rozprawie Karola Libelta wybrzmiewa także koncepcja zmiany struktury polskiego społeczeństwa. Libelt jako pierwszy polski intelektualista sformułował definicję inteligencji jako grupę ludzi wykształconych, posiadających specjalne kompetencje i kluczową rolę do odegrania w dążącym do samookreślenia narodzie. Na barkach inteligencji, rozumianej przez filozofa jako awangarda narodu, ciąży odpowiedzialność szerzenia oświaty, kształcenia ludu i propagowania postaw zmieniających jego ograniczający szansę ewentualnych reform światopogląd. Libelt określa inteligencki etos jako zespół wartości i zasad mających moc wzorotwórczą. Szczególnym znamieniem inteligenckiego projektu patriotyzmu czyni zaś pojęcie służby drugiemu człowiekowi i poświęcenia dla dobra wspólnoty, dla ojczyzny. Przez miłość ojczyzny rozumie m.in. przywiązanie do ziemi, praktykowanie obyczajów, kultywowanie tradycji, dbanie o piękno języka, znajomość narodowej literatury, poszanowanie praw i obywatelskich obowiązków, etc. Wielkim walorem rozprawy Libelta pozostaje łączenie perspektywy historiozoficznej z problematyką etosu grupy kierowniczej, co daje rezultat w postaci refleksji o charakterze socjologicznym, podbudowanej romantycznym maksymalizmem moralnym. (shrink)

The main goal of this article is to show diverse approaches in political culture and some of the problems arising from this, as well as to point out the differences between the two perspectives – theories of political science and political philosophy. The author starts by analysing the classic definition of political culture developed by Gabriel Almond and presents the critique of this definition. He also describes a new approach proposed by researchers, such as Władysław Markiewicz, Andrzej W. Jabłoński and (...) Zbigniew Blok. The main problem with Almond’s concept – as the political scientists indicate – is that it is of little relevance for empirical studies. The researchers try to make this concept more useful as a research tool for examining political reality. On the other hand, Cezary Kościelniak and Janusz Wiśniewski attempt to define political culture in political philosophy’s terms. Their intention is to make this concept work as a counterfactual conceptualization of political reality. (shrink)